عقود حقوقی و انواع و اقسام آن در قانون ایران

عقود در حقوق ایران به معنای توافق دو یا چند اراده است که نتیجه و منظور از آن ایجاد تعهد است. عقد یا قرارداد عملی حقوقی است که به توافق صورت می پذیرد. در اصطلاح حقوقی، عقد یکی از مصادیق «اعمال حقوقی» است.

۱) معین و نامعین

۲) لازم

۳) خیاری

۴) منجز و معلق

۵) معوض و مجانی

۶) جایز

۷) تملیکی و عهدی

عقد معین

عقدی است که در قانون برای آن عنوان مشخصی درنظر گرفته شده است. عقودی مانند بیع، قرض، عاریه، ضمان، صلح و اجاره، نمونه‌هایی از عقود معین هستند. عقود معین قواعد آمره و تکمیلی دارند و افراد باید در زمان انعقاد عقد، این قواعد را مدنظر قرار دهند . عقودی که در قانون دارای نام و عنوان مشخصی هستند، علاوه ‌بر شرایط اساسی صحت عقد، به تشریفات مختص همان عقد نیز نیاز دارند. شرایط صحت عقد در ماده ۱۹۰ قانون مدنی بیان شده است . عقودی که به ‌عنوان عقود معین شناخته می‌شوند، علاوه ‌بر این شرایط باید ویژگی‌های خاص همان عقد را نیز داشته باشند . مقررات این عقود در قانون تشریح شده است.

برای اینکه عقد معین منعقد شود، علاوه بر شرایط اساسی صحت عقد، باید مقررات و شرایط ویژه همان عقد نیز وجود داشته باشد. شرایط اساسی صحت عقد در ماده ۱۹۰ قانون مدنی بیان شده است. مطابق این ماده، طرفین قرارداد باید با قصد و رضا این عقد را منعقد کنند. لازم است که این اشخاص دارای اهلیت انعقاد عقد باشند. یعنی مطابق قانون باید توانایی دارا شدن حق را داشته باشند. همچنین باید موضوع معامله معین و هدف طرفین معامله مشروع و قانونی باشد. این موارد به‌ عنوان شرایط اساسی صحت عقد هستند. عقودی که به ‌عنوان عقود معین شناخته می‌شوند، علاوه ‌بر این شرایط باید ویژگی‌های خاص همان عقد را نیز داشته باشند. مقررات این عقود در قانون تشریح شده است.

مثال

یکی از مثال‌های عقد معین، عقد بیع است. در عقد بیع، فروشنده کالایی را به خریدار می‌فروشد و خریدار به عوض آن، مبلغی را به فروشنده پرداخت می‌کند. این عقد دارای شرایط خاص خود است. برای مثال، موضوع معامله باید معین باشد و هدف طرفین معامله باید مشروع و قانونی باشد. همچنین، طرفین باید با قصد و رضا این عقد را منعقد کنند و دارای اهلیت انعقاد عقد باشند. این عقد بر اساس قوانین و مقرراتی که در قانون تشریح شده است، منعقد می‌شود.

اختلافات حاصل از نقض قرارداد

اختلافات حاصل از نقض قرارداد می‌تواند به چندین روش حل شود:

۱٫ **مذاکره و توافق**: طرفین می‌توانند با یکدیگر مذاکره کنند و موارد اختلاف را با صلح و سازش حل و فصل کنند.

۲٫ **میانجی‌گری**: گاهی اوقات، یک فرد یا هیئت ثالث می‌تواند به عنوان میانجی عمل کند و به طرفین کمک کند تا زمینه‌های مناسب برای سازش و مصالحه را پیدا کنند.

۳٫ **داوری**: داوری یکی از راه‌های شناخته شده برای حل و فصل اختلافات قراردادی است. در این روش، یک داور می‌تواند رایی را صادر کند که بر اساس آن، اختلافات حل می‌شود.

۴٫ **مراجعه به دستگاه قضایی و دادگاه**: در برخی موارد، ممکن است لازم باشد که طرفین به دستگاه قضایی یا دادگاه مراجعه کنند تا اختلافات حل شود.

هر کدام از این روش‌ها ممکن است بسته به شرایط خاص قرارداد و طبیعت اختلاف، مناسب‌تر باشد. همچنین، در برخی موارد، ممکن است بتوان از چندین روش به صورت همزمان یا پشت سر هم استفاده کرد.

شرایط عقد بیع

برای اینکه عقد بیع صحیح و معتبر باشد، باید چندین شرط را رعایت کرد:

1. مبیع باید هنگام عقد موجود باشد.
2. مبیع باید حین العقد مالیت داشته باشد.
3. مبیع باید قابل خرید و فروش در بازار باشد.
4. مبیع باید معلوم و معین باشد.
5. قصد و رضای طرفین: قصد انشاء، منظور همان ایجاب و قبولی است که باید صورت بگیرد. ایجاب از طرف بایع، و قبول از طرف مشتری.
6. اهلیت طرفین: طرفین باید دارای اهلیت انعقاد عقد باشند.
7. موضوع معین که مورد معامله باشد.
8. مشروعیت جهت معامله.

این شرایط بر اساس قوانین و مقرراتی که در قانون تشریح شده است، باید رعایت شوند.

عقد غیر معین : قراردادی است که در قانون مدنی عنوان و قوانین خاصی برای آن موجود نیست. طبق ماده ۱۰ قانون مدنی، قراردادهایی که برحسب شرایط و توافقات طرفین قرارداد، بسته می شود؛ مشمول عقد غیر معین است. به طور مثال: قراردادی که یک فرد در مکان آموزشی خود، برای آموزش منعقد می کند.

عقد لازم

 قراردادی است که طرفین معامله حق فسخ آن را ندارند مگر در موارد مشخصی که به آنها اجازه داده شده است. به عنوان مثال، اگر در کالای مبادله‌شده عیبی وجود داشته باشد، طرفین مختار هستند که معامله را فسخ کنند. یا اگر در معامله ضرر فاحشی وجود داشته باشد، امکان فسخ معامله برای طرفین وجود دارد. به عقد و قراردادی که هیچ کدام از دو طرف معامله حق فسخ آن را نداشته باشد، عقد لازم گفته می شود؛ مانند عقد بیع (خرید و فروش) و یا عقد اجاره.در این عقود، طرفین قرارداد حق فسخ عقد را ندارند؛ علت این امر هم حفظ حقوق دو طرف قرارداد است.

عقد خیاری

عقد خیاری به دسته‌ای از عقود گفته می‌شود که در آن اختیار فسخ تعیین شده باشد. در این نوع عقد، یکی یا هر دو طرف معامله با درج شرایطی در قرارداد، این امکان را برای خود به وجود آورده‌اند که در صورت عدم تحقق آن شروط، بتوانند اقدام به فسخ یک طرفه قرارداد نمایند.

برای مثال، فرض کنید دو نفر قرارداد خرید یک خانه را منعقد می‌کنند. آن‌ها در متن قرارداد شروطی را می‌نویسند و سپس توافق می‌کنند که اگر این شروط رعایت نشوند، امکان فسخ معامله را خواهند داشت.

در عقود خیاری، عقد علاوه بر طرفین، ممکن است برای شخص ثالث نیز اختیار فسخ تعیین شود. به عبارتی، در معامله پیش‌بینی می‌شود که اگر شرط مورد نظر رعایت نشود، خودشان یا شخص سوم بتواند این عقد را به‌ هم بزنند.

عقد منجز و معلق

عقد منجز: عقدی است که اثر آن، مشروط و منوط به وقوع امر دیگری نیست. به عبارت دیگر، تحقق ماهیت عقد (اثر حقوقی) به محض انعقاد عقد اتفاق می‌افتد.مثلاً در عقد بیع، انتقال مالکیت به محض انعقاد عقد اتفاق می‌افتد.

عقد معلق: عقدی است که تحقق ماهیت عقد (اثر حقوقی) موقوف بر وقوع امر دیگری در آینده است. به عبارت دیگر، تحقق اثر حقوقی عقد منوط به تحقق شرطی در آینده است. در این نوع عقد، آثار حقوقی چنین عقدی را نمی توان بلافاصله پس از انعقاد عقد مشاهده نمود.

هر دو نوع عقد، شرایط خاص خود را دارند و بر اساس قوانین و مقرراتی که در قانون تشریح شده است، باید رعایت شوند.

عقد معوض و مجانی

عقد معوض: در این نوع عقد، هر دو طرف معامله متعهد به رد و بدل کردن عوض میان یکدیگر هستند. به عبارت دیگر، هر دو طرف معامله، در برابر مالی که پرداخت می‌کنند و یا تعهدی که برای انجام کاری بر عهده می‌گیرند، مالی از طرف دیگری یا تعهدی را از جانب او برای خود بدست می‌آورند.

به طور مثال در عقد بیع یا خرید و فروش خانه، فروشنده در عوض تعهد دادن خانه به مشتری، حق دارد پول دریافت کند و مشتری هم که متعهد به پرداخت پول است، در عوض دادن پول به فروشنده، حق دارد صاحب خانه شود.

عقد مجانی: در این نوع عقد، تنها یکی از طرفین معامله متعهد به دادن عوض است و طرف دیگر هیچ تعهدی ندارد. به عبارت دیگر، یک نفر به صورت رایگان متعهد به پرداخت مال یا انجام تعهدی می‌شود.

به طور مثال در عقد هبه که نوعی هدیه دادن محسوب می‌شود، یک نفر به صورت رایگان و بدون عوض، مالی را به دیگری می‌بخشد.

هر دو نوع عقد، شرایط خاص خود را دارند و بر اساس قوانین و مقرراتی که در قانون تشریح شده است، باید رعایت شوند.

عقد جایز

 عقدی است که هر یک از طرفین قرارداد، هر وقت که بخواهند، بتوانند آن را فسخ کنند. در این نوع عقد، فسخ آن نیازی به رضایت طرف مقابل ندارد. عقد وکالت، ودیعه، عاریه، شرکت، و مضاربه از جمله عقود جایز به شمار می‌روند. در عقود جایز، فسخ عقد بدون هیچ تشریفات خاصی امکان‌پذیر است و طرف عقد می‌تواند هر زمان که خواست، بدون وجود هیچ علت خاصی، آن را منحل کند.

همیشه بخاطر داشته باشید؛ مسائل مشابه حقوقی الزاماََ راه حل مشابهی ندارند بدون مشورت با وکیل یا مشاور حقوقی هیچ گونه اقدامی انجام ندهید.

سخن آخر

در این مقاله سعی شد مطالبی در رابطه با انواع عقد حقوقی در قانون ایران را بیان کنیم. با ما در ارتباط باشید.

برای اطلاعات بیشتر می توانید با وکیل ملک در ارتباط باشید.

این مطالب را از دست ندهید ***

نکات حقوقی تنظیم مبایعه نامه برای خریدار و فروشنده

نکاتی که باید درباره خرید و فروش املاک وکالتی بدانید

نکات حقوقی تنظیم مبایعه نامه برای خریدار و فروشنده

اجرت المثل اموال + نمونه دادخواست و نمونه رای

برای اطلاعات بیشتر می توانید با وکیل ملک در ارتباط باشید.

گروه وکلای دادشید