وجه التزام چیست؟

 قبل از اینکه وارد بحث وجه التزام شویم بهتر است اول به تعریفی از آن بپردازیم.پس از آن بررسی کنیم چه شرایطی در این زمینه وجود دارد تا با مسائل آن بیشتر آشنا شویم پس تا آخر این مقاله با ما همراه شوید.

 

وجه التزام چیست؟

اگر مبلغ خسارت ناشی از تاخیر در انجام تعهد یا عدم انجام تعهد، در قرارداد تعیین و پیش بینی شده باشد، به آن وجه التزام گفته می شود. 

زمانی که وجه التزام در قرارداد پیش بینی می شود در صورت تخلف متعهد جهت جبران خسارت باید مبلغ پیش بینی شده را بپردازد نه کمتر نه بیشتر ؛ لذا دادگاه در این موارد، متعهد را الزام به پرداخت مبلغ وجه التزام می نماید .

در این باره ماده ۲۳۰ قانون مدنی مقرر می دارد : ( اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف ، متخلف مبلغی به عنوان خسارت،  تادیه نماید حاکم نمی تواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه ملزم شده است محکوم کند)

وجه التزام می تواند به صورت می تواند بیان شود۱٫ شرط ضمن عقد یا  ۲٫مستقل پیش بینی گردد 

وجه التزام دو قسم دارد

• وجه التزام بابت عدم اجرای تعهد 

در این صورت وجه التزام بدل اصل تعهد بوده. همچون خسارت عدم انجام تعهد، متعهدله نمی تواند هم اجرای تعهد و هم وجه التزام را باهم بخواه.

البته درصورتی که انجام تعهد ممکن باشد، متعهدله اول می تواند الزام متعهد را به ایفای تعهد از دادگاه بخواهد. اگر الزام ممکن نشد، می تواند مطالبه وجه التزام نماید. بنابراین ،متعهد نمی تواند از اجرای تعهد امتناع نموده و متعهدله را مجبور به قبول وجه التزام نماید .

برای مثال : (الف) ده تن گندم به شخص (ب) می فروشد و درضمن قرارداد شرط می نمایند. در صورت عدم تسلیم مبیع در موعد مقرر ، متخلف باید مبلغ صد میلیون ریال به طرف دیگر خسارت بدهد. حال اگر ( الف) از تسلیم مبیع امتناع نماید ، (ب) نمی تواند از دادگاه ، الزام بایع به تسلیم مبیع و پرداخت وجه التزام را با هم مطالبه نماید .

 

• وجه التزام بابت تاخیر در انجام تعهد 

برای مثال؛ در ضمن عقد اجاره ای آمده باشد درصورت تاخیر مستاجر در تخلیه عین مستاجره از تاریخ انقضای عقد، وی در برابر هرروز تاخیر در تخلیه باید مبلغ چهارصد هزارتومان خسارت بدهد .

وجه التزام بابت تاخیر در انجام تعهد همراه یا اصل تعهد قابل مطالبه است ، بنابراین در مثال فوق الذکر  موجر می تواند هم تخلیه عین مستاجره و هم وجه التزام بابت تاخیر را با هم مطالبه نماید .

نکته ۱)

زمانی که این وجه در قرارداد پیش بینی شده باشد استثنائا برای ایجاد مسئولیت قراردادی نیازی به اثبات ورود خسارت نمی باشد .

نکته ۲ )

بنابر نظر اقوی ؛ خسارت عدم انجام تعهد با وجه بابت عدم انجام تعهد ، قابل جمع نیست ؛یعنی اگر در قرارداد ،بابت عدم انجام تعهد ، وجه پیش بینی شده باشد ، دادگاه در صورت اثبات نقض قرارداد،  به پرداخت مبلغ وجه التزام حکم می کند و علاوه بر مبلغ مزبور ، متعهد را محکوم به پرداخت خسارت عدم انجام تعهد نمی نماید .

نکته ۳)

بنابر نظر اقوی ؛ درصورتی که برای تخلف از قرارداد ، وجه التزام پیش بینی گردد و موضوع تعهد ، تجزیه پذیر باشد. در این صورت متعهد بخشی از تعهد را ایفا نماید ، دادگاه می تواند متعهد را از بخشی از وجه التزام که متناسب با بخش اجرا شده است ، معاف نماید. 

برای مثال:موضوع تعهد ، فروش ده تن گندم است و برای عدم انجام تعهد ده میلیون تومان وجه التزام پیش بینی شده است اگر متعهد تنها پنج تن را تسلیم کند،  دادگاه می تواند متعهد را به پنج میلیون تومان محکوم نماید .

درمقابل وجه التزام شرط تحدید مسئولیت است .

 

شرط تحدید مسئولیت

تعریف شرط  تحدید

این شرط زمانی است که در قرارداد، مبلغی به عنوان سقف و حداکثر جبران خسارت تعیین شود ؛یعنی توافق شود نهایت و حد مسئولیت متهم در جبران خسارت تا مبلغ تعیین شده است .

برای مثال، در ضمن قرار داد مشارکت در ساخت تعیین شود. در صورت عدم اجرای تعهد توسط متعهد وی تا صد میلیون تومان باید خسارت بپردازد.

 در این صورت یعنی اگر شرط تحدید مسئولیت شود.

اولا: برخلاف وجه التزام باید ورود ضرر به متعهد له اثبات شود.

دوما: بایست ضرر واقعی که به متعهد له وارد شده است مشخص شود اگر ضرر وارد شده کمتر از سقف پیش بینی شده باشد مثلا در قرارداد مذکور  پنجاه میلیون تومان به متعهدله خسارت وارد شده باشد وی بایست همین مبلغ را یعنی پنجاه میلیون تومان را بپردازد ؛ اما اگر ضرر واقعی بیشتر از صد میلیون تومان شود مثلا ؛ صد ده میلیون تومان باشد، متعهد فقط صد میلیون تومان می پردازد؛ چون سقف تعهد او صد میلیون تومان بوده است .

نکته‌ای در اینجا حائز اهمیت می باشد این است که

به موجب ماده ۱۱۸ قانون دریایی مصوب ۱۳۴۳ درصورتی که قبل از وقوع حادثه موجد خسارت ، در قرارداد شروطی به منظور بری ساختن (عدم مسئولیت) متصدی حمل در مقابل مسافر ( نماینده او و وراث یا اشخاصی که تحت تکفل او هستند ) شده باشد و یا در مورد تحدید مسئولیت  مبلغی کمتر از آنچه درآن قانون ذکر گردید تعیین شود شروط مذکور باطل است .

شرط عدم مسئولیت

در این شرط طرفین می توانند در قرارداد با یکدیگر توافق کنند که در صورت نقض قرارداد و عدم انجام تعهد متعهد مسئول جبران خسارت نیست این شرط نافذ است .

در قرارداد حمل کالا باید شرط شود. به طور مثال در صورت تاخیر در ایفای تعهد متصدی ضامن نیست. در این صورت، چنانچه متعهد در اجرای تعهد تاخیر نماید ، از جبران خسارت معاف می شود مگر در موارد ذیل:

• تقصیر عمدی یا تقصیر در حکم عمد در عدم انجام تعهد
• خسارت بدنی ؛لذا چنانچه پزشک در درمان تقصیر نماید ، ضامن است حتی اگر از بیمار برائت اخذ کرده باشد
• حیثیت و شرافت انسانی
• طبق ماده ۷ قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان خودرو  می باشد. به مصوب ۱۳۸۶ ( هرنوع توافق مستقیم یا غیر مستقیم بین عرضه کننده ، واسطه ی فروش با مصرف کننده است. که به موجب آن تمام یا بخشی از تعهداتی که عرضه کننده برطبق این قانون و یا ضمانت نامه صادره برعهده دارد ، ساقط نماید. یا به عهده ی واسطه ی فروش یا هر عنوان دیگری گذارده شود در برابر مصرف کننده ، باطل و بلااثر می باشد )
• بند ۸ ماده ۵۴ قانون دریایی مصوب ۱۳۴۳. این بند ناظر بر مسئولیت و وظایف متصدی باربری است. مقرر می دارد ( قید هر نوع شرط یا توافق بر قرارداد باربری به منظور سلب مسئولیت متصدی باربری می باشد. یا اینکه کشتی با محدود کردن مسئولیت مزبور در مورد فقدان بار یا خسارت وارده به آن ناشی شده است. پس از غفلت و تقصیر یا تسامح در انجام وظایف و تعهدات مصرحه در این فصل ، باطل و بلااثر خواهد بود.

 

سخن آخر: در این مقاله سعی شد بخشی از وجه التزام همراه با شروط آن را بیان کنیم. با ما در ارتباط باشید