انواع مسئولیت جهت مطالبه خسارت
در این مقاله قصد داریم مطالبه خسارت رو به صورت کامل با انواع آن بیان کنیم.
１) مسئولیت قراردادی
اگر متعهد یک قرارداد از انجام تعهد خود تخلف نماید و تخلف وی سبب ورود خسارت به طرف دیگر شود، وی ملزم به جبران خسارت وارده به دیگری است. بنابراین مسئولیت قراردادی نتیجه و اثر قرارداد نیست، بلکه نتیجه ی تخلف از قرارداد می باشد.
２) مسئولیت غیر قراردادی یا الزامات خارج از قرارداد
اگر در اثر تخلف از تعهدات قانونی، شخصی به دیگری خسارتی وارد نماید. یا شخصی از مال یا عمل دیگری نفعی ببرد زبان زننده ملزم به جبران خسارت وارده به زیان دیده می باشد. هم چنین شخص منتفع از مال یا عمل دیگری ملزم به پرداخت اجرت المثل می باشد. بدون آنکه الزام مزبور ناشی از تراضی طرفین و قرارداد باشد. مانند الزام غاصب به جبران خسارت وارده به مغصوب منه یا مسئولیت تلف کننده ی مال دیگری به دادن مثل یا قیمت آن.
شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی و مطالبه خسارت
در ادامه می خواهیم درباره شرایط ایجاد مسئولیت قراردادی صحبت نماییم پی در ادامه با ما همراه باشید
الف)لزوم وجود یک قرارداد صحیح
تعهدی را می توان مطالبه کرد که به حکم قانون موجود و قابل مطالبه باشد. تعهد باطل را نه می توان اجرا کرد و از باب تاخیر یا عدم انجام آن. نه می توان مطالبه خسارت نمود. بنابراین به موجب یک قرارداد باطل و غیر نافذ نمی توان مطالبه خسارت نمود. زیرا این قرارداد اثری ایجاد نمی کند تا در اثر تخلف از آن مطالبه خسارت نمود.
برای مثال
اگر شخص مجنونی خانه ی خود را بفروشد و در قرار داد تصریح شود. در صورتی که خانه در موعد مقرر تحویل داده نشود، بایع باید به ازای هر روز تاخیر در تسلیم مبیع ۱۰۰ هزار تومان خسارت بدهد. در صورت تاخیر مشتری نمی تواند مطالبه ی خسارت قراردادی نماید. زیرا قرارداد مجنون باطل بوده و فاقد اثر حقوقی است.
ب) موعد انجام تعهد فرا رسیده باشد
درصورتی برای متعهد مسئولیت قراردادی و الزام به جبران خسارت ایجاد می شود که در مدت معین و مقرر تعهد خود را ایفا نکند. پس از اتمام زمان اجرای تعهد متعهد له نمی تواند بابت عدم انجام تعهد مطالبه ی خسارت نماید. در این باره قسمت اول ماده ۲۲۶ قانون مدنی مقرر می دارد) در مورد عدم ایفای تعهدات از طرف یکی از متعاملین، طرف دیگر نمی تواند ادعای خسارت نماید. مگر اینکه برای ایفای تعهد مدت معینی مقرر شده و مدت مزبور منقضی شده باشد. لازم به ذکر است حتی اگر در موعد باقی مانده امکان انجام تعهد غیر ممکن باشد، نیز نمی توان قبل از انقضای موعد مطالبه خسارت قراردادی نمود.
برای مثال
در قرارداد مشارکت در ساخت موعد انجام و تحویل ساختمان ۱۸ ماه تعیین شده است. ۱۷ ماه از تاریخ عقد گذشته و سازنده هیچ کاری انجام نداده است. با اینکه ساخت ساختمان در ۱ ماه باقی مانده محال است. اگر مالک قبل از انقضای ۱۸ ماه دادخواست مطالبه خسارت بدهد دعوای او به دلیل عدم انقضای موعد اجرای تعهد زد می گردد.
آیا مطالبه، شرط احراز تخلف برای مطالبه خسارت است؟
در حقوق ما اصولا درخواست اجرای تعهد شرط مطالبه خسارت نیست. صرف انقضای مدت برای مطالبه خسارت کفایت می کند مگر دو مورد ذیل
۱/ زمانی که اختیار موعد انجام تعهد با متعهدله است یعنی تعهد عندالمطالبه است. در این باره قسمت دوم ماده ۲۲۶ قانون مدنی مقرر می دارد. (اگر برای ایفا تعهد مدتی مقرر نبوده طرف وقتی می تواند ادعای خسارت نماید. که اختیار موقع انجام با او بوده و ثابت نماید که انجام تعهد را مطالبه کرده است).
برای مثال
اگر زنی بخواهد از بابت تاخیر در پرداخت مهریه که عندالمطالبه بر عهده ی شوهر قرار گرفته است خسارت بگیرد، باید آن را مطالبه کند. همچنین برای تادیه قرضی که در آن مهلت تعیین نشده برای مطالبه آن باید مطالبه تادیه ی قرض از مقترض را ثابت نمود.
۲/ زمانی که موضوع تعهد پول اعم از ریال یا ارز خارجی باشد. در تعهدات پولی در صورتی طلبکار می تواند درخواست تعدیل دین و خسارت ناشی از کاهش ارزش پول را نماید که اثبات کند. بعد از اتمام موعد پرداخت دین مطالبه دین را از مدیون نموده است (ماده ۵۵۲ قانون آیین دادرسی مدنی.
ج)نقض قرارداد یا تخلف از تعهدات قراردادی
برای مطالبه خسارت باید قرارداد نقض گردد و متعهد در اجرای تعهد تخلف نماید. نقض و تخلف از آن ممکن است به ۴ صورت باشد: عدم اجرای تعهد، تاخیر در اجرای تعهد، اجرای ناقص یا معیوب قرارداد، اجرای بخشی از قرارداد. که در تمام این موارد متعهد باید خسارت بدهد و متعهدله می تواند مطالبه خسارت کند.
نکته
در قرارداد ها اصولا اثبات تقصیر لازم نیست. زیرا خود تخلف تقصیر است جز در مورد تعهد به وسیله که متعهد له باید اثبات تقصیر کند اما در تعهد به نتیجه اثبات تقصیر لازم نیست.
تعریف تعهد به وسیله
زمانی که متعهد برعهده می گیرد همه صلاحیت ها و مهارت های خود را برای انجام تعهد به کار ببرد ولی متعهد به حصول نتیجه و تضمین آن نیست. مثل تعهد وکیل دادگستری که حصول نتیجه یعنی صدور رای به نفع موکل در تعهد او نیست. در این تعهد در صورت عدم حصول نتیجه متعهد مسئولیت قراردادی ندارد مگر آنکه متعهد له تقصیر او را اثبات نماید.
تعریف تعهد به نتیجه
زمانی که متعهد حصول نتیجه و انجام عمل معین را تعهد می کند. مثل تعهد متصدی حمل و نقل یا تعهد وکیل دادگستری به اقامه دعوا نه صدور رای به نفع موکل. در این تعهد صرف عدم انجام تعهد برای مطالبه ی خسارت کافی است و نیازی به اثبات تقصیر متعهد یعنی تعدی و تفریط او در نقض قرارداد نیست. در تعهد به نتیجه تنها در صورتی متعهد از جبران خسارت معاف می شود که اثبات نماید. عدم انجام تعهد به علت قوه ی قاهره یا تقصیر متعهد له یا شخص ثالت بوده است. (ماده ۲۲۷ قانون مدنی)
نکته۱
زمانی که موضوع تعهد انجام عمل است مانند تدریس یا تعمیر کردن خودرو یا ساختن ساختمان اثبات انجام تعهد با متعهد است. اما زمانی که موضوع تعهد خودداری از انجام امری است، مانند نفروختن مال به کسی یا نساختن ساختمان بیش از دو طبقه اثبات تخلف با متعهدله می باشد .
نکته۲
اگر در معامله شرط ضمن عقد شده باشد و مشروط علیه از انجام شرط امتناع نماید. این تخلف در حکم عدم انجام بخشی از قرارداد می باشد که متعهد باید خسارت عدم انجام تعهد را بپردازد.
نکته۳
مطالبه خسارت قراردادی در صورت فسخ معامله ممکن است. در این مورد می توان به ماده ۶ قانون می شود فروش ساختمان ۱۳۸۹ استناد نمود. که بیان داشته در صورت تخلف پیش فروشنده در ایفای تعهدات قراردادی او باید جریمه تاخیر پیش بینی در ماده ی مذکور را بپردازد. اجرای مقررات این ماده مانع اعمال خیارات برای پیش خریدار نیست.
د) ورود ضرر و خسارت
برای مطالبه خسارت متعهد له باید اثبات نماید در اثر تخلف از قرارداد به او خسارت وارد شده است. بنابراین تخلف از قرارداد اگر سبب ورود ضرر و خساراتی به متعهد له نشده باشد مسئولیت قراردادی برای متعهد ایجاد نمی شود.
برای مثال
شخصی با رستورانی بابت تهیه ی تعدادی غذای مشخص برای روز معین قرارداد منعقد می کند. در صورتی که صاحب رستوران تعهد خود را به طور کامل انجام ندهد یا بخشی از آن را انجام ندهد و متعهد له مجبور شود همان غذا را با کیفیت سفارش شده از جای دیگر با همان قیمت قراردادی بخرد. چون به وی خسارتی وارد نشده نمی تواند مطالبه خسارت از صاحب رستوران نماید. اما اگر غذاها را گران تر می خرید می توانست مبلغ اضافه پرداخت را به عنوان خسارت مطالبه مورد می کرد.
پس متعهدله باید ورود خسارت به خود را از باب نقض تعهد متعهد اثبات نماید این قاعده یک استثنا دارد و آن این است که اگر خسارت بصورت وجه التزام باشد. یعنی مبلغ مقطوعی بابت عدم انجام یا تاخیر در انجام در قرارداد پیش بینی شده باشد اثبات ورود ضرر برای مطالبه خسارت نیاز نیست و به صرف تخلف در انجام تعهد می توان مطالبه ی خسارت نمود.
برای مثال
اگر در قرارداد مشارکت در ساخت پیش بینی شود بابت عدم انجام تعهد در موعد مقرر سازنده باید روزانه مبلغ ۱۰۰ هزار تومان خسارت بپردازد. جهت مطالعه خسارت کافی است متعهد له عدم انجام تعهد را در موعد مقرر اثبات نماید و نیاز به اثبات ورود ضرر به خود را ندارد .
اقسام ضرر و شرایط ضرر قابل مطالبه
خسارت مادی _ خسارت معنوی
- ضرر باید قطعی و فعلیت یافته باشد
- ضرر باید شخصی و قابل پیش بینی باشد (فقط متعهدله یا قائم مقام او می تواند مطالبه ضرر کند )
- خسارت باید مستقیم باشد (ماده ۵۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی )
ه) رابطه سببیت بین تخلف از اجرای تعهد و ورود ضرر
یعنی زمانی برای متعهد مسئولیت قراردادی ایجاد می شود که تخلف او موجب ورود خسارت به متعهد له شده باشد. به تعبیر دیگر اگر متعهد قرارداد را نقض نمی نمود خسارتی هم به متعهدله وارد نمی شد. حال اگر این رابطه سببیت قطع شود و ورود ضرر ناشی از نقض قرارداد توسط متعهد نباشد. وی مسئول جبران خسارت نیست چون ضرر ناشی از فعل او نیست قطع رابطه ی سببیت موجب معافیت متعهد از جبران خسارت می شود.
مهم
فورس ماژور( قوه قاهره) ، تقصیر متعهد له و دخالت شخص ثالث در عدم یا تاخیر در انجام تعهد رابطه سببیت را قطع نموده و متعهد را از جبران خسارت معاف می نماید.
چ) جبران خسارت در قرارداد یا قانون یا عرف پیش بینی شده باشد :
در این باره ماده ۲۲۱ قانون مدنی مقرر می دارد. ( اگر کسی تعهد اقدام به امری را بکند یا تعهد نماید که از انجام امری خودداری کند در صورت تخلف مسئول خسارت طرف مقابل است مشروط بر اینکه جبران خسارت تصریح شده و یا تعهد عرفا به منزله ی تصریح باشد و یا بر حسب قانون موجب ضمان باشد.)
در حال حاضر از نظر عرف هرگونه تخلف از قرارداد که موجب ورود زیان و خسارت به طرف دیگر شود. موجب مسئولیت قراردادی می باشد براین اساس اگر نقض عهد موجب ورود ضرر شود در هر حال خسارت وارده قابل مطالبه است حتی اگر در قرارداد درج نشده باشد.
برای اطلاعات بیشتر با وکیل ملک همراه باشید
